به چه کسی پناهنده گفته می‌شود؟
عبارت پناهنده در مفاد اساسی این سند به مفهوم «عدم بازگشت» شخص یا اشخاصی پناهنده است که بازگرداندن افراد به کشورهایی که با تهدید «معتبر و مدلل» از آزار و اذیت و شکنجه روبرو هستند را ممنوع می‌کند
مترجم: اسدالله جعفری(پژمان)
منبع: مجله اکونومیست
تعریفی که هفتاد سال پیش توسط دولت‌ها مورد توافق قرار گرفت، اما امروزه؛ این تعریف و اصطلاح برای بسیاری از آوارگان اجباری به کاربردنش بسیار سخت و دشوار است
دردی که سالیان سال است، جنگ‌ها و نبردها همیشه از مردم و غیرنظامیان و ملت‌ها قربانی گرفته است. اما ابعاد ناگواری دو جنگ جهانی در اوایل قرن بیستم میلادی بود که دولت‌ها را بر آن داشت تا قوانین بین‌المللی را برای محافظت از مردمی که توسط جنگ‌ها آواره شده‌اند و یا هم آواره می‌شوند تدوین و تصویب کنند. در ۲۸ جولای سال ۱۹۵۱میلادی، سازمان ملل متحد «کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان» را تصویب کرد که کنوانسیون مزبور در سال ۱۹۵۴میلادی، لازم‌الاجرا شد. بنابراین؛ این کنوانسیونی است که معمولاً با عنوان «کنوانسیون وضعیت امور پناهندگان» شناخته می‌شود و این کنوانسیون مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های را در مورد رفتار با افرادی که از دست آزار و اذیت فرار می‌کنند، ارائه می‌دهد.
چه کسی با تعریف عبارت «پناهنده» مطابقت دارد و چه کسی مطابقت ندارد و آن‌ها از چه حمایت‌های برخوردارند؟
اگرچه مشخصات و ویژگی‌های یک پناهنده برای اولین بار ۱۰۰ سال پیش تعریف شده بود. با این‌حال؛ در سال ۱۹۲۱ میلادی، «سازمان جامعه ملل و ملت‌ها» یک کمیسیون عالی در امور پناهندگان برای کمک به میلیون‌ها انسانی که در جنگ جهانی اول آواره و بی‌وطن شده بودند را تشکیل داد. نیم قرن بعد؛ پس از جنگ جهانی دوم، کشورهای اروپایی با بحران مهاجرت و پناهندگی بسیار فاجعه‌باری مواجه شد. در مادۀ ۱۴هم اعلامیه جهانی حقوق بشر که در سال ۱۹۴۸ میلادی، در سازمان ملل متحد امضا شد، این ماده دولت‌ها را موظف به حمایت از پناهندگان در جهان می‌کند. اما کنوانسیون وضعیت امور پناهندگان در سال ۱۹۵۱ میلادی، بود که چگونگی اجرایی ماده چهاردهم را مشخص می‌کند.
نسخه اول آجندای این کنوانسیون محدود به افرادی بود که به دلیل حوادثی تلخ در کشورهای اروپایی قبل از سال ۱۹۵۱ میلادی، پناهنده شده بودند. اما در سال ۱۹۶۷ میلادی، «پروتکل مربوط به وضعیت پناهندگان» حمایت‌های کنوانسیون را به غیر از کشورهای اروپایی گسترش داد و اعتبار اجرایی آن را به سال‌های ۱۹۵۱ میلادی، نیز تمدید کرد. متأسفانه بین سال‌های ۱۹۷۵ و ۱۹۸۹ میلادی، جنگ‌های نیابتی در دوران جنگ سرد میلیون‌ها انسان را آواره کردند و با این وجود تعداد پناهندگان در سراسر جهان پنج برابر افزایش یادفت.
به دلیل جنگ‌های نیابتی آمار پناهندگان از آن زمان تا کنون در جهان در حال افزایش است. کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان که برای نظارت بر رعایت مواد این کنوانسیون تشکیل شده است، تخمین می‌زند که تا پایان سال ۲۰۲۰ میلادی، ۲۶.۴ میلیون نفر آواره و پناهنده شدند. (این آمار شامل ۲۰.۷ میلیون نفر تحت تعهد مستقیم کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان است و به استثنایی ۵.۷ میلیون پناهنده فلسطینی دیگر که مشمول این آمار نمی‌شوند). در همین‌حال؛ ۵۶ میلیون نفر دیگر که مجبور به فرار شده‌اند، شامل آوارگان داخلی (یعنی کسانی که به داخل کشور مربوطه خود آواره شدند) و این آمار هم شامل پناهجویان و شهروندان ونزوئلایی می‌شود که در خارج از کشورش آواره شده‌اند.
به چه کسی پناهنده گفته می‌شود؟
در قانون کنوانسیون وضعیت امور پناهندگان، واژه پناهنده را چنین تعریف می‌کند: «هر کسی که به دلیل ترس موجه و مستدل از آزار و اذیت به دلایل نژادی، مذهبی، قومی، عضویت در یکی از گروه‌های اجتماعی خاص و یا هم عقاید سیاسی، قادر نیست و یا نمی‌خواهد که به کشور خود بازگردد، به عبارتی پناهنده گفته می‌شود». عبارت پناهنده در مفاد اساسی این سند به مفهوم «عدم بازگشت» شخص یا اشخاصی پناهنده است که بازگرداندن افراد به کشورهایی که با تهدید «معتبر و مدلل» از آزار و اذیت و شکنجه روبرو هستند را ممنوع می‌کند. در همین‌حال، مفاد و مفهوم این سند هم‌چنین از کشورهای عضو می‌خواهد پناهندگانی را که به طوری غیرقانونی وارد کشورشان می‌شوند، در صورتی که این پناهندگان «مستقیم» از مکانی که تهدید شده‌اند وارد شوند، مورد مجازات و مواخذه قرار نگیرند.
بنابراین؛ مواد و ماده‌های این کنوانسیون هم‌چنین حقوق پناهندگان در مورد کسب و کار، مسکن و تحصیل در کشورهای میزبان را نیز مشخص می‌کند. اما با گذشت زمان؛ دادگاه‌ها در کشورهای مختلف تفسیر و تعبیر خود را از کنوانسیون وضعیت امور پناهندگان گسترش دادند. به عنوان مثال؛ برخی‌ها دریافته‌اند که آزار و اذیت و شکنجه زنان به دلیل جنسیت‌شان دلیلی برای به رسمیت شناختن آن‌ها به عنوان پناهنده است. بدین‌سان؛ ورودهای غیرقانونی پناهندگان نباید پناهجویان را از حق دریافت وضعیت پناهندگی منع کند، حتی اگر پناهجویان از کشورهای ثالث هم عبور کرده باشند.
حق و حقوق اعطا شده توسط کنوانسیون امور پناهندگان و توسط سایر معاهدات حقوق بشری مانند کنوانسیون مبارزه با شکنجه و آزار و اذیت‌‌ها پشتیبانی و تقویت شده است. اما بسیاری از افرادی که مجبور به ترک خانه و کاشانۀ خود می‌شوند مشمول تعاریفی از کنوانسیون وضعیت امور پناهندگان به نام پناهنده نمی‌شوند. به عنوان مثال؛ مانند میلیون‌ها انسانی که بر اثر بلایای طبیعی آواره می‌شوند از تعریف کنوانسیون وضعیت امور پناهندگان مستثنی هستند. همان‌طوری که بحران‌های تغییرات اقلیمی و آب و هوایی، جوامع زیادی را تهدید می‌کند. با این‌وجود؛ برخی از کارشناسان حوزه مهاجرت و پناهندگان استدلال می‌کنند که «مهاجران و پناهندگان آب و هوایی» نیز مستحق حمایت‌های بین‌المللی هستند.
اما ایده و گسترش تعریف عبارت پناهنده تا کنون از حمایت‌های سیاسی کمی برخوردار بوده است. بنابراین؛ طی چند سال گذشته، با افزایش آمار، پناهجویانی که به کشورهای اروپایی و آمریکایی مهاجرت می‌کنند، این موج از پناهندگان واکنش‌های تندی را علیه تعهدات تحمیلی سازمان کنوانسیون وضعیت امور پناهندگان برانگیخته است. در هفتادمین سالگرد این کنوانسیون، جهان هم‌چنان در حال تولید انبوهی از مهاجران و پناهندگان در این کره‌ای خاکی است. اما بسیاری از آوارگان اجباری امروزی از خطراتی بالفعل و بالقوه فرار می‌کنند که تصویب‌کنندگان و پیش‌نویس‌کنندگان این کنوانسیون در اول نمی‌توانستند چنین وضعیتی را تصور کنند.
مطالب مرتبط:
ولایت نیمروز، بهشت قاچاق‌چیان افغان
