معامله قهوهخوری، سناریویی که آمریکا در افغانسنان اجرا کرد و اکنون نسخه‌ی آن را با همکاری اسد در سوریه به اجرا درآورد؛
ترکیه از طرفی به دنبال حل بحران کردها و روسیه به دنبال حفظ ثبات در سوریه است. در این بین، گاهی این دو کشور توانسته‌اند با توافقاتی در مناطق شمالی سوریه، به تقسیم منطقه‌ای دست یابند
✍️: اسدالله جعفری(پژمان)
جنگ داخلی سوریه که از سال ۲۰۱۱ میلادی آغاز شد، به یکی از پیچیده‌ترین، ویران‌کننده‌ترین و خونین‌ترین درگیری‌های منطقه‌ای تبدیل شد. این جنگ نه تنها آسیب‌های انسانی و اقتصادی فراوانی به سوریه و به هم‌پیمانان ملی، بین‌المللی و منطقه‌ی‌اش وارد کرد، بلکه قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی را نیز به دخالت مستقیم یا غیرمستقیم در این جنگ وادار کرد.
در حال حاضر، بازیگران اصلی معامله در سوریه شامل بشار اسد رئیس جمهور سوریه و با دلالی نخست‌‌وزیر آن، ترکیه، روسیه، ایران و آمریکا بوده است. هر یک از این کشورها اهداف خاص خود را در این قضیه دنبال می‌کنند و تعاملات و معاهدات میان آن‌ها به شدت وضعیت جنگی را تحت تاثیر قرار داده است. بشار اسد در طول جنگ سوریه با حمایت‌های نظامی، سیاسی و مالی ایران و روسیه، توانست چند سال متوالی اقتدار خود را در سوریه حفظ کند، اما سرانجام با طرف‌های درگیر و دلالان قرن، یک معامله زیرچادری و قهوهخوری کرد.
ایران و هدف‌های استراتژیک آن؛ ایران به عنوان یکی از حامیان اصلی رژیم بشار اسد از آغاز جنگ سوریه، در این بحران نقشی بسیار مهمی ایفا کرده است. ایران علاوه بر حمایت‌های نظامی و مالی، به دنبال تقویت نفوذ خود در منطقه بوده است. حضور ایران در سوریه نه تنها به تقویت مواضع بشار اسد کمک کرد، بلکه به ایران این امکان را داد که خط لوله‌ای از تهران به بیروت از طریق دمشق ایجاد کند که برای ایران امکان انتقال تسلیحات به حزب‌الله لبنان و دیگر گروه‌های وابسته به خود را فراهم کند.
ترکیه و نگرانی‌های امنیتی آن؛ ترکیه از ابتدای جنگ سوریه مخالف رژیم بشار اسد بوده است. هدف ترکیه از دخالت در جنگ سوریه، جلوگیری از گسترش نفوذ کُردهای سوریه و تقویت نفوذ خود در شمال سوریه بوده است. ترکیه نگران ایجاد یک منطقه خودمختار کردی در نزدیکی مرزهای خود است که می‌تواند الهام‌بخش کردهای داخلی این کشور برای درخواست استقلال شود. بنابراین، ترکیه در کنار گروه‌های مخالف اسد و برخی گروه‌های افراطی اسلام‌گرا، به حمایت از آن‌ها پرداخته است. اما در سال‌های اخیر، ترکیه تلاش کرده است که با روسیه و ایران برای رسیدن به توافقات مختلف وارد مذاکره شود، به ویژه برای کنترل مناطق شمال سوریه و محدود کردن نفوذ کُردها.
روسیه و منافع ژئوپلیتیکی آن؛ روسیه به عنوان یکی از قدرت‌های جهانی در منطقه، از ابتدای جنگ به حمایت از بشار اسد پرداخت و از طریق حملات هوایی و ارسال تجهیزات نظامی، به او کمک کرد تا از سقوط به دست مخالفان و گروه داعش جلوگیری کند. از نظر ژئوپلیتیکی، روسیه به سوریه به عنوان یک پایگاه استراتژیک در منطقه خاورمیانه نگاه می‌کند. پایگاه‌های نظامی روسیه در مناطق طرطوس و اللاذقیه برای این کشور ارزش ویژه‌ای داشته است، زیرا به روسیه امکان حضور در دریای مدیترانه و هم‌چنین تأثیرگذاری بر مسائل امنیتی در منطقه را می‌دهند.
تعاملات و معامله‌های بین بازیگران اصلی در طول سال‌های اخیر؛ تعاملات بین ایران، ترکیه، روسیه و بشار اسد پیچیده‌تر شده بود. هر یک از این بازیگران در تلاش بودند تا منافع خود را در سوریه تأمین کنند، در حالی که باید در نظر داشت که منافع آن‌ها گاه با یکدیگر در تضاد بوده است.
روسیه و ترکیه چگونه؟
اگرچه این دو کشور در سوریه اهداف متفاوتی دارند، اما به دلیل منافع مشترک خود در جلوگیری از گسترش نفوذ داعش و تأثیرگذاری بر تحولات سوریه، مذاکرات مستمری با یکدیگر داشته‌اند. ترکیه از طرفی به دنبال حل بحران کردها و روسیه به دنبال حفظ ثبات در سوریه است. در این بین، گاهی این دو کشور توانسته‌اند با توافقاتی در مناطق شمالی سوریه، به تقسیم منطقه‌ای دست یابند.
ایران و روسیه چگونه؟
ایران و روسیه هم‌پیمانان اصلی بشار اسد در جنگ سوریه بودند، اما منافع آن‌ها در منطقه گاهی به چالش کشیده می‌شود. ایران به دنبال نفوذ بلندمدت در سوریه است، در حالی که روسیه بیش‌تر به دنبال حفظ موقعیت خود به عنوان یک قدرت جهانی است و ممکن است به خاطر منافع اقتصادی یا ژئوپلیتیکی، به برخی از تصمیمات روسیه در سوریه معترض شود.
ترکیه و ایران چگونه؟
ترکیه و ایران در سوریه رقبای جدی هستند. ایران به عنوان یک حامی اصلی بشار اسد و ترکیه به عنوان یک حامی گروه‌های تروریستی و مخالف وی، همواره در یک وضعیت رقابتی قرار داشتند. ایران به دنبال تقویت نفوذ دیپلماسی و سیاسی خود در سوریه بوده است، در حالی که ترکیه به دنبال حفظ حاکمیت خود در شمال سوریه و جلوگیری از گسترش نفوذ کُردهاست.
سرانجام؛ وضعیت سقوط و معامله قهوهخوری سرزمینی سوریه هم‌چنان پیچیده و بی‌ثبات‌کننده به نظر می‌رسد. معامله‌ها و توافقات میان بشار اسد، ایران، ترکیه و روسیه و هم‌چنان آمریکا هرچند که منافع مشترک را با تضادهای گسترده و محسوس در بر خواهند داشت، اما هم‌چنان تضادهای محسوسی وجود دارد که ممکن است در آینده به تشدید درگیری‌های مازاد نیز منجر شود. ایران و روسیه به عنوان حامیان اصلی اسد، به دنبال تثبیت قدرت خود در سوریه بوده‌اند، در حالی که ترکیه هم‌چنان تلاش می‌کند تا نفوذ خود را در مناطق شمالی حفظ کند و از تهدیدات امنیتی ناشی از کُردهای سوریه جلوگیری کند.
سناریوی سقوط و معامله قهوهخوری سوریه به عنوان یک معادله پیچیده، هم‌چنان زمینه‌ساز تنش‌های بیش‌تری در منطقه و خاورمیانه خواهد بود و نه پایان یک جنگ!. این معامله سقوط، عینی نسخه‌ی از معامله آمریکایی در دولت پیشین افغانستان است که در آن حُرمتِ یک مردم و سرزمین‌های افغانستان را تحویل به پاکستانِ تحت استعمار انگلیس دادند، و اکنون هم نسخه‌ی که در دمشق به اجرا درآمد، در آن نیز حرمت و سرزمین‌های سوریه و سوری‌ها را به بقایای داعش، القاعده و ترکیه تحویل دادند.
